In opdracht gemaakte portretfoto's

Bijgewerkt 3 mei 2024

Een portretfoto is:
  • Niet in opdracht gemaakt als de fotograaf zelf het initiatief heeft genomen voor de foto: De geportretteerde is door de fotograaf gevraagd of was toevallig in beeld.
  • Wel in opdracht gemaakt als iemand, en dat hoeft niet de geportretteerde zelf te zijn, de fotograaf gevraagd heeft om de foto te maken.
Voorbeeld van een in opdracht gemaakt portret:


Voor in opdracht gemaakte portretfoto's geldt:

Portretrecht, artikel 19.1 Aw
De geportretteerde mag de foto zelf hergebruiken en de foto mag hergebruikt worden ten behoeve van de geportretteerde. Naamsvermelding van de fotograaf is daarbij niet verplicht.

Portretrecht, artikel 19.3 Aw
Nieuwsbladen en tijdschriften mogen portretfoto's met toestemming van de geportretteerde openbaar maken. Naamsvermelding van de fotograaf is verplicht als die naam bij of op de bronfoto staat. Er is uitstekende jurisprudentie om naar te verwijzen:
“7. Tussen partijen is niet in geschil dat de naam van de maker niet op of bij de foto die door Dutch News is geplaatst is vermeld. Onder de gegeven omstandigheden hoefde dat ook niet. Redengevend daartoe is dat Dutch News, onder overlegging van het originele artikel waarvoor de foto in 2013 is gemaakt, heeft aangetoond dat de naam van de maker niet op of bij het oorspronkelijke portret was aangeduid. Daarom hoefde Dutch News, gelet op artikel 19 lid 3 Aw, de naam van de maker niet te vermelden.”

Portretrecht, artikel 20.1 Aw
De fotograaf heeft toestemming nodig van de geportretteerde om de foto openbaar te maken. Als de foto al zonder beperking online staat, dus reeds openbaar gemaakt is, heeft de fotograaf die toestemming niet nodig. Met een beroep op dit recht kun je slechts verbieden dat de fotograaf de 'ongebruikte' foto's opneemt in zijn beeldbank.

Persoonlijkheidsrecht
Naamsvermelding is een persoonlijkheidsrecht, geldt alleen voor de maker en is niet overdraagbaar. Werkgevers hebben geen recht op naamsvermelding bij foto's van werknemers. Er is uitstekende jurisprudentie om naar te verwijzen:
"5.10. Verder wordt geoordeeld dat er geen sprake is van schending van de persoonlijkheidsrechten van [eiseres] als bedoeld in artikel 25 Aw. Naar geldend recht staat vast dat bij toepasselijkheid van artikel 7 en/of 8 Aw de auteursrechtelijke exploitatierechten van de fysieke maker op de fictieve maker zijn overgegaan. De wetgever heeft in art. 25 lid 1 aanhef bepaald dat de – fysieke – maker van een werk zelfs nadat hij zijn auteursrecht heeft overgedragen zich kan beroepen op zijn persoonlijkheidsrechten (‘droit moral’). De wetgever heeft echter niet met zoveel woorden bepaald dat, indien artikel 7 en/of 8 Aw van toepassing zijn, het persoonlijkheidsrecht ook aan de fictieve maker toekomt. Dat leidt ertoe dat persoonlijkheidsrechten zich naar het oordeel van de kantonrechter zich niet lenen voor een overdracht. Als fictieve maker is [eiseres] dan ook niet door overdracht gerechtigde geworden."


Anonieme bronfoto's
De foto van Roel Dijkstra gemaakt door fotograaf Dennis Wisse staat zonder de naam van Wisse in het archief van Roel Dijkstra. De advocaat van Roel Dijkstra, Kitty van Boven, schrijft in haar repliek van deze zaak het volgende:
Daaruit kun je afleiden dat Roel Dijkstra de namen van zijn werknemers niet vermeld.
Bij gebruik van zo'n foto onder art. 19.3 Aw of het citaatrecht hoef je dus geen naam te vermelden. De naam van de maker ontbreekt immers bij de bronfoto en Roel Dijkstra heeft als werkgever geen recht op naamsvermelding.

Portretrecht, artikel 21 Aw
Voor alle portretfoto's, ook de niet in opdracht gemaakte, geldt dat je een redelijk belang kunt hebben om je te verzetten tegen opname in de beeldbank, een verzilverbare populariteit bijvoorbeeld. Mijn inziens had Roel Dijkstra daarom de foto's van Mathijs Bouman moeten verwijderen toen die daarom vroeg:
"In 2013 maakte u enkele portretfoto’s van mij, in opdracht van een derde partij. (…) ik heb u nooit toestemming gegeven om mijn portret door te verkopen of op andere wijze commercieel te gebruiken, anders dan voor de eenmalige publicatie waarvoor de foto’s in 2013 werden genomen. (…) Daarom verzoek ik u per direct:
1. mijn portret van uw website te verwijderen.
2. mijn portret niet langer commercieel te gebruiken.
3. te stoppen met het juridisch stalken van partijen die zonder commercieel oogmerk en in goed vertrouwen een van de foto’s een paar keer op hun website hebben geplaatst en op uw verzoek direct verwijderd” 

Gegevensbescherming, artikel 6 AVG
Een in opdracht gemaakte portretfoto is een persoonsgegeven. Een niet in opdracht gemaakte foto die te herleiden is naar een persoon ook. Beeldbanken die foto's exploiteren hebben geen grondslag om persoonsgegevens te verwerken en moeten toestemming vragen voor opname.
Mijn inziens overtreedt Roel Dijkstra de wet door foto's van herleidbare personen zonder toestemming te publiceren in zijn beeldbank. Toestemming die sinds 25 mei 2018 verplicht is.

Nadat Roel Dijkstra 'gestopt' is met zijn fotobureau zag ik nog drie in-opdracht-gemaakte-portretfoto-zaken, uitgeraasd lijkt hij inderdaad nog niet:
  1. Mgr Rob Mutsaerts. Foto lijkt inmiddels uit de beeldbank verwijderd te zijn. Ik heb de stukken niet gezien en mij is onbekend wie de foto gemaakt heeft. Foto is verstrekt door de geportretteerde aan gedaagde (art. 19.1) en de rechtszaak is in eerste aanleg gewonnen. Momenteel loopt hoger beroep met dezelfde advocaat die de soortgelijke zaak met Mathijs Bouman won. Zover ik weet is er nog geen uitspraak.
  2. Durk Bosma. Foto gebruikt als profielfoto op Marketingfacts.nl. Naamsvermelding ontbrak, doch de foto is door werknemer Dennis Wisse gemaakt en werkgever Roel Dijkstra heeft geen recht op naamsvermelding.
  3. Jan Willem van der Schans. Foto ter illustratie bij een interview met de geportretteerde, mijn inziens gebruik vallend onder citaatrecht. Bron- en naamsvermelding ontbrak echter. Ook hier is de foto door een werknemer gemaakt, Fred Libochant.
Het aantal in-opdracht-gemaakte-portretfoto-zaken met ANP als eiser is niet meer op twee handen te tellen. Van ANP weet je zeker dat het geen recht op naamsvermelding heeft, alleen de fotograaf zelf kan daar schade voor claimen. Van ANP is bovendien bekend dat ze vaak niet eens het auteursrecht heeft...

Om het aantal onredelijke fotoclaims in te dammen roep ik iedereen die herleidbaar in beeldbanken staat op een brief te sturen naar de eigenaar van de beeldbank met het verzoek de foto's te verwijderen en/of een klacht in te dienen bij de Autoriteit Persoonsgegevens.


Alles op dit blog is en blijft gratis, al kost het meer tijd en frustratie dan me lief is. In 2017 viel ik in de beerput van een pervers verdienmodel met fotorechten. Inmiddels heb ik de studie Mediarecht afgerond zodat ik 'fotodieven', die in dit commerciële juridische circus vaak nergens terecht kunnen, nog beter kan helpen.
Een kop koffie als steun wordt gewaardeerd.