Voorproefje uit mijn boek, de laatste paragraaf van het hoofdstuk over kunstmatige intelligentie. Er volgen nog redactierondes, dus zie je een foutje, geef door!
14.7 Ontwikkelingen
De opkomst van kunstmatige intelligentie markeert een nieuw tijdperk waarin met beeldgeneratie en -bewerking steeds meer mogelijk is. Dat biedt kansen maar heeft ook nadelen: bijvoorbeeld het toenemende energieverbruik omdat er veel rekenkracht voor nodig is.
Er is nog nauwelijks jurisprudentie, waardoor er onvoldoende duidelijkheid is over de rechten en plichten van aanbieders van de tools, gebruikers van de tools en gebruikers van de gegenereerde beelden.
In deze laatste paragraaf worden de toekomstige ontwikkelingen aangestipt.
14.7.1 Wetgeving
De wetgeving is nog volop in ontwikkeling. Recent heeft het Europees Parlement en de Raad de verordening AI (EU) 2024/1689 uitgegeven. De lidstaten verwerken de verordening momenteel in de nationale wetten. Qua fotorecht bepaalt de verordening zaken omtrent identificatie, privacy, desinformatie, gebruik van biometrische gegevens en misleiding. Zo stelt de verordening onder andere eisen aan transparantie: als een foto gegeneerd of stevig bewerkt is met AI, moet dat duidelijk vermeld worden.[1] Verder verbiedt de verordening zaken als ‘deep fakes’ die puur bedoeld zijn om mensen te misleiden.
Begin 2023 won kunstenaar Boris Eldagsen een toonaangevende fotowedstrijd van Sony met een door AI-gegeneerd beeld (figuur 51). Hij weigerde de prijs omdat het geen foto was en voorkwam daarmee een mogelijke rechtsgang. Maandenlang was er discussie of hij bedrog pleegde door met een ‘synthetisch’ beeld mee te doen aan de wedstrijd en waarom experts dat bedrog niet opmerkten (Eldagsen, 2023).
In Denemarken lijkt een wet aangenomen te worden waarbij Denen het auteursrecht krijgen op hun lichaam, gezicht én stem. De kans dat dat in Nederland ook gebeurt, schatten rechtsgeleerden laag in. De Auteurswet is immers bedoeld voor het beschermen van makers tegen misbruik van hun werk en biometrische gegevens zijn geen intellectuele scheppingen. Biometrische gegevens zijn persoonsgegevens en vallen onder de AVG. Bescherming via de Auteurswet is dubbelop: er is vooral meer handhaving nodig en niet meer regelgeving (Wierda, 2025).
14.7.2 Degeneratie
AI-tools krijgen steeds meer, en meer geavanceerde, trainingsdata en worden steeds beter in het creëren van fotorealistische beelden en ook het gebruiksgemak neemt toe. Steeds meer mensen gebruiken de tools en ze gebruiken de tools ook vaker. Keerzijde daarvan is dat het aandeel met AI gegenereerde informatie op internet toeneemt, wat resulteert in meer data over dezelfde onderwerpen, meningen en bevindingen.
Tot 1450 werden boeken gekopieerd door ze met de hand over te schrijven. Gutenberg zorgde er met de drukpers voor dat boeken makkelijker in veel grotere oplage gekopieerd konden worden. Digitalisering en internet maakten papier en inkt overbodig waardoor informatie nog makkelijker gekopieerd én verspreid kon worden. Vandaag de dag transformeert AI die digitale informatie tot nog meer digitale informatie.[1]
Met AI-gegenereerd beeld is het resultaat van een berekening en is foto noch kopie. In de begintijd werden de tools gevoed met echte foto’s, gemaakt met camera’s. In de loop der jaren zijn de datasets steeds meer ‘vervuild’ geraakt met bewerkte en kunstmatig gemaakte beelden. De datasets bevatten daardoor minder authentieke beelden.
De tools ‘leren’ van de gebruikers welke output het meest geslaagd is en in combinatie met de minder authentieke datasets worden stijlen en fouten van de vorige generatie overgenomen en uitvergroot. Die nadelen zijn te vergelijken met inteelt: de diversiteit neemt af en de kans op erfelijke ziektes neemt toe. Het is degeneratie, het is het herkauwen van beeld en het leidt tot afname van originaliteit. De beelden gaan tekenen vertonen van de kunstmatige oorsprong. De details die authentieke foto’s zo levensecht maken, gaan verloren.
14.7.3 Toekomstperspectief
Met AI kan iedereen realistische beelden maken van voorwerpen en alledaagse situaties. De tools vormen dan ook een serieuze bedreiging voor de huis-, tuin- en keukenfotograaf. Kunstmatige intelligentie draait op bestaande digitale informatie: AI kan niks zelf verzinnen, kan geen creatieve keuzes maken, kan de fysieke wereld niet zien en kan geen foto’s maken.[2]
Een fotograaf kan de fysieke wereld wél zien en vastleggen. Een fotograaf maakt daarbij creatieve keuzes over het onderwerp, de compositie, de belichting, de invalshoek en het moment van afdrukken. Een fotograaf kan een ‘blik vangen’ van de geportretteerde. Een fotograaf kan een uniek moment vastleggen. Een fotograaf kan kunstmatige intelligentie gebruiken om zijn werk naar een hoger niveau te tillen, om het beeld te bewerken naar wat hij voor ogen had toen hij de foto maakte.
Beeld genereren met AI vergt rekenkracht. Het stroomverbruik door generatieve AI neemt schrikbarend toe. Dat is problematisch in tijden van klimaatverandering en een elektriciteitsnet dat sowieso al overbelast is. Kijk daarom eerst of je een door een ander gegenereerd beeld kunt hergebruiken.[3] Bijkomend voordeel is dat je daarmee tevens de degeneratie van AI-beeld vertraagt en het internet minder ‘verziekt’.
[1] Een ongebreidelde
groei (‘celdeling’) van informatie, waarbij bestaande informatie door elkaar
gehusseld wordt en muteert voordat het gedeeld wordt, tast het internet aan.
[2] Een foto
is een afbeelding op een plat vlak, gemaakt met een camera, die objecten,
mensen of de werkelijkheid vastlegt op een lichtgevoelig oppervlak. Aldus AI
zelf (Gemini).
[3] Een goed doorzoekbare beeldbank waar je gratis met AI gegenereerde beelden van mag gebruiken is Lexica.art.
[1] De
noodzaak voor transparantie is om echt van nep te kunnen onderscheiden. Zo
mocht de bekende meestervervalser Geert Jan Jansen schilderijen waarvan de
rechten waren vervallen en stijlen van bekende kunstenaars namaken, zolang hij
die maar signeerde met zijn eigen naam.
